Een pleidooi voor de terugkeer van de publieke dienaar

Dit essay van Thijs van der Steeg (strategisch adviseur bij de gemeente Almere) gaat over de worsteling van de overheid bij het omgaan met de organisatie van de samenleving. De overheid staat voor de stap van denken vanuit de eigen organisatie naar denken vanuit de organisatie van de samenleving. Lees voor overheid iedere andere organisatie en voor samenleving klant, en je beseft je dat dit essay een nog veel bredere betekenis heeft. Het doel is omgaan met de energie in de samenleving en (zelf) organisatie.

Tactieken

Het start bij elke keer opnieuw oog hebben voor en stilstaan bij de plekken waar mensen samenkomen. De auteur spreekt van lichte gemeenschappen. Die vormen zich rond gemeenschappelijke doelen en het praktisch eigenbelang van mensen. Ze zijn informeel van karakter en je kunt je er als individu makkelijk mee verbinden en er ook weer van loskomen. Voorbeelden zijn de Turkse kapsalon waar mensen elkaar opzoeken om tips uit te wisselen over het inburgeringsexamen, mannen die weten dat er op zondagochtend 10 uur in het park wordt gevoetbald, ouders die kinderopvang met elkaar regelen, een klus-app van bewoners in een nieuwbouw buurt. Ze dienen het tactisch eigen belang (tactieken) en kunnen verbindend werken.


De auteur vindt dat wie betoogt dat er een gebrek is aan sociale cohesie, weinig oog heeft voor deze lichte gemeenschappen. De oudere mannen die biljarten in het buurthuis en daar wellicht al voor 12 uur een biertje drinken, zijn een lichte gemeenschap en een teken van sociale cohesie. Wie vluchtige contacten met anderen heeft krijgt gemakkelijker een baan of partner dan iemand die opgesloten zit in een hechte groep. Lichte gemeenschappen zijn dus verbindend.

Publieken

Lichte gemeenschappen kunnen uitgroeien naar een publieke zaak als zij zich verder organiseren, massa maken en hun gemeenschappelijke belang openbaar maken. De ouders gaan elkaar bijvoorbeeld opzoeken omdat er in de speeltuinen in hun dorp iets gaat veranderen waarover ze willen meepraten, de voetballers gaan zich organiseren omdat hun voetbalveld dreigt te verdwijnen, de mensen in de kapperszaak zijn zo verontwaardigd over het laatste inburgeringsexamen dat zij besluiten hierover de pers op te zoeken.

‍
Institutionaliseren om subsidie te verwerven

‍
Dan komt het moment dichterbij dat hun praktijken de regels van gemeente of overheid gaan kruisen. Dit kan heel krachtig zijn, denk aan Urgenda die een klimaat rechtszaak tegen de overheid won en lokale energiecoöperaties die samen gingen werken in een landelijke koepel. Publieke zaken kunnen al snel instituties worden, zoals de Voedselbank. Vaak is die formele stap ook nodig om voor leningen of subsidie in aanmerking te komen.

De moeite van de overheid

De auteur laat zien dat de overheid grote moeite heeft om in de uitvoering op een menselijke en liefdevolle manier om te gaan met mensen die zich inzetten voor een publieke zaak. Dat begint al bj het feit dat de overheid nauwelijks oog heeft voor de lichte gemeenschappen. Zo geeft een citaat van een wethouder aan dat het moeilijk is ruimte te geven aan partijen waar je niet zeker van weet of ze uiteindelijk gaan realiseren wat ze ambiëren. Een ambtenaar roept al snel dat een subsidie moet worden teruggevorderd als een initiatief niet aan de doelstellingen heeft voldaan. De wethouder ging met de mensen achter het initiatief en ontdekte dat ze wel andere positieve zaken hadden bereikt. De subsidie voorwaarden werden aangepast, nadat het initiatief over wel en niet behaalde doelen had gerapporteerd.
In gemeenteraden worden veel meer verschillen dan overeenkomsten besproken. Retorische territoriumdrift noemt Duyvendak dit.

Vertrouw de samenleving

De auteur pleit ervoor het beeld van de samenleving helemaal om te draaien. Burgers zijn niet verveeld, boos, egoïstisch, calculerend of hysterisch. Zij zijn betrokken, vinden het leuk ergens aan bij te dragen. Zo bekeken hebben we niet minder maar andere sociale verbanden, mede ondersteund door nieuwe technologie. Vertrouwen in de burger, daar gaat het om.

Naar een gezamenlijk marktplein

Vanuit dit vertrouwen kan de samenleving contact zoeken met bestuurders en ambtenaren: er vormt zich een arena en marktplein in een. Welke werkwijze hoort hier bij?

‍
Stop met kopiëren!

• Hands on: de ambtenaar stelt zichzelf op als loket en zet de eerste stappen waar nodig om initiatief te ondersteunen
  
• De auteur introduceert het begrip ‘uitleenambtenaar’: iemand die met expertise het initiatief kan adviseren, als een publieke dienaar (dat betekent tegelijk at de wethouder of een raadslid de ambtenaar in een andere rol tegenkomt!)
  
• De wethouder wordt letterlijk houder van de wet, door te laten zien welk geld de gemeente nodig heeft voor het houden van de wet, welke uitgaven zijn gestoeld op lokaal beleid en welk deel van de begroting maatschappelijk beïnvloedbaar is.
  
• De auteur pleit voor het zoeken van hulp bij privé personen, ondernemers en bedrijven. Ook hier is vaker een wederzijdse behoefte, bijvoorbeeld een bank die mee wil denken én geïnteresseerd is in de ontwikkelingen van lokale gemeenschap.
  
• De overheid dient te zorgen voor een gelijk speelveld voor de toegang tot middelen en tijd van de overheid) en moet stoppen met het kopiëren van initiatieven, de realiteit is hiervoor te weerbarstig.
  

Bovenal gaat het om het terugvinden van de onbevangen blik en het hanteren van een positieve taal over de energie van de gemeenschap.

Reflectie

Zelf was ik tot nu toe geneigd ook te weinig sociale cohesie te zien. De oproep om hierin vertrouwen te hebben en niet te snel te oordelen over lichte gemeenschappen (zoals de biljartende mannen) opent me de ogen. Het is de oproep die ik zelf vaak doe naar bestuurders en manager als het gaat om hun medewerkers. Sluit aan bij de energie die er is en blokkeer die niet! Ook de ideeën over de begroting vind ik interessant. Deze sluiten aan bij mijn voorkeur voor burgerbegrotingen en populatiebudgetten. Het essay help mij overheden en organisaties te adviseren over het samenwerken met de organisatie van de samenleving.

Zelf lezen?

De digitale editie is te downloaden via de website van uitgeverij Trancity: www.trancity.nl

‍