Moeten we ons mensbeeld bijstellen?

Bas Heijne, columnist van de NRC, schreef twee interessante essays: Onbehagen en De staat van Nederland. Omdat er al teveel leesambitie op mijn boekenplank ligt, bezocht ik zijn lezing, op een zonnige zondagmiddag in de bibliotheek.

De beloften van populisten

Hij begon zijn verhaal met het succes van Trump. Trump en andere populisten bevrijden mensen van het moeten nadenken over en zich verhouden tot de complexe wereld. "Klimaatverandering? Kijk naar buiten, het sneeuwt". Het is simpel is de geruststellende boodschap waar een deel van de mensen graag in gelooft. Daarnaast beloven ze hun aanhang dat ze het weer voor het zeggen krijgen: " we krijgen de grip terug".

De moeilijke weg

Het is de makkelijke weg. De moeilijke weg is oog te hebben voor de complexiteit van de wereld waarin we leven en die van de moraal: als ik wel erg goedkope schoenen koop is de kans groot dat iemand aan de andere kant van de wereld die voor een hongerloon en onder erbarmelijke omstandigheden heeft gemaakt. De moeilijke weg is die van empathie: we zijn verantwoordelijk voor het welzijn van anderen.

Freud

Bas Heijne refereert aan Freud als cultuurcriticus. Freud ging ervan uit dat we als mens door twee principes worden geleid: het lust principe (we willen het zo fijn mogelijk hebben) en het realiteitsprincipe (het besef dat niet alles kan in onze samenleving).
Een evenwicht tussen beide principes helpt ons empatisch zijn, bij het vinden van de moeilijke weg.

Politici als gids?

De vraag is of politici ons hierbij gidsen. Het tegengestelde lijkt aan de hand. Trump en de zijnen spreken ons met name aan op ons lust principe. Hierbij worden ze geholpen door alle big data en moderne marketingtechnieken, zoals nudging en neuromarketing. Met die technieken spreken ze ons precies aan op wat we toch al vinden. Hierdoor voelen we ons bevestigd in ons denken en wordt de ander de tegenstander.

Zijn we nog nadenkende burgers?

Probleem is dat hiermee ons mensbeeld van de rationeel nadenkende burger achterhaald wordt. We worden niet meer serieus genomen, we nemen onszelf misschien wel niet serieus. We worden bespeeld, we luisteren niet naar elkaar maar gaan de stijd aan, duwen de ander weg. Een recept voor onvrede en frustratie.

Bas Heijne is meer van de analyse als van de oplossingen. Verder dan het advies om weer met elkaar in debat te gaan ging hij niet. En natuurlijk: iedere verandering begint met inzicht. Over het voeren van dat debat en hoe moeilijk dat vaak is, had ik nog graag door willen praten.
Laten we onze eigen gids zijn!
Ondertussen moest ik denken aan sociaal werkers die iedere dag bezig zijn mensen te verbinden, aan lokale verbindingen die in buurten overal tot stand komen en aan mijn dagelijks inzet om mensen in organisaties tot samenwerking te stimuleren. Laten we niet wachten tot politici ons gidsen, laten we, beginnend in onze eigen leef- en werkomgeving, onze eigen gids zijn!

‍