Nieuwe autoriteit gezocht

Paul Verhaeghe is klinisch psycholoog en hoogleraar aan de Universiteit van Gent. Zij laatste boek heet “Autoriteit”. Ik las daarna zijn boek en vond veel bevestiging. Verhaeghe biedt een interessant theoretisch kader voor de thema’s die ik in mijn werk dagelijks tegenkom. Hierbij de samenvatting van wat voor mij de kern is.
Met autoriteit lijkt het niet zo goed te gaan. Politiek, religie, politie, managers, zelfs leraren lijken hun geloofwaardigheid kwijt te zijn. Hoe komt dat en is het goed? Hebben we een nieuwe autoriteit nodig?

Macht of autoriteit

Verhaeghe legt het verschil uit tussen macht en autoriteit:

• Macht: een verplichte onderwerping aan de ander op basis van diens kracht of rijkdom
  
• Autoriteit: een vrijwillige erkenning van gezag van de ander op basis van een externe bron (die ligt buiten het individu en wordt door een meerderheid aanvaard). Een externe bron is bijvoorbeeld een goddelijke vaderfiguur, angst voor het hellevuur of traditie
  

Volgens Verhaeghe is het probleem dat zich in onze tijd voordoet het vervallen van die externe bron. De redenen hiervoor zijn betere toegang tot opleiding en kennis en de ontwikkeling van de wetenschap. Hierdoor ontdekten we dat onze mystieke fundamenten en angsten op niets berusten.

Top-down

Traditionele autoriteit is synoniem voor patriarchale autoriteit, top-down en met command & control. Er zijn echter andere invullingen mogelijk.
Verhaeghe ging eerst op zoek naar nieuwe grote verhalen die ons binden. Hij ontdekte dat ieder groot verhaal eindigt met het paradijs en patriarchaal is. Hij vroeg zich af waar we met een zo groot mogelijke groep in kunnen geloven, in welk fundament voor autoriteit. Hij kwam uit bij de groep zelf.

Het collectief

Patriarchale autoriteit kenmerkt zich door piramidale structuren, top-down. De nieuwe autoriteit is het collectief, horizontaal en bottom-up. Het is een groep personen die in onderling overleg taken uitvoeren in een organisatie die ze zo duurzaam mogelijk willen houden. Ontstaat die zelforganisatie spontaan, vanzelf? Verhaeghe noemt dat idee net zo’n grote misvatting als het waanidee van zelfregulering van de vrije markt. “Een horizontale organisatie kan slechts werken binnen bepaalde krijtlijnen”.

Krijtlijnen voor zelforganisatie

Nobelprijswinnares Elinor Ostrom heeft deze krijtlijnen geschetst:

• Aanwezigheid: horizontale autoriteit veronderstelt reële (ipv digitale) interacties
  
• Er is geen protocol of handboek voor de perfecte zelforganisatie
  
• Iemand heeft alleen bestuursrecht als hij langdurig tot de groep behoort
  
• Er zijn duidelijke regels over de verdeling van lusten en lasten, deze worden door de groep vastgesteld
  
• Deze regels zijn flexibel; ze kunnen ook door de groep gewijzigd worden
  
• De groep beschikt over de wettige macht te sanctioneren. Er is een grote mate van sociale controle, overtredingen kunnen worden bestraft. Deze sancties zijn vaak licht. Wie de regels overtreedt verliest zijn reputatie. Binnen een gemeenschap is dat het ergste wat iemand kan overkomen.
  
• Kennis biedt het fundament voor de nieuwe autoriteit van het collectief.

Deze krijtlijnen zijn herkenbaar aanwezig bij Semco, het bedrijf van Ricardo Semler. Sleutelwoorden bij zijn sturingsmodel zijn o.a. Vertrouwen, Transparantie, Zelforganisatie, Productiecellen (kleinschalig en autonoom functionerend), Overleg. Zie mijn eerdere blogs en nieuwsbrief hierover.
Interessant vind ik de laatste krijtlijn. Ik denk dat in de zelfsturende teams die ik tegenkom, deze voorwaarde vaak ontbreekt. Bij Semco beoordelen medewerkers elkaar. Ik zie vaak teams die moeite hebben elkaar feedback te geven.

Of meer macht en regels?

Interessant is ook wanneer Verhaeghe als gedachte-experiment de krijtlijnen van Ostrom gaat omdraaien:

‍
Tijd om te werken aan vitale gemeenschappen

‍

• Niemand is gebonden aan de gemeenschap: bedrijven en aandelen worden verkocht en verplaatst met winst en groei als doel. Er is geen binding, geen verantwoordelijkheid en geen duurzaamheid
  
• Er zijn zo weinig mogelijk regels: alles wordt gedereguleerd. Dat biedt meer mogelijkheden om in te gaan tegen het algemeen belang en ‘gezeik’ over milieu naast je neer te leggen. Denk aan de bepalingen in TTIP en de laatste acties van een bekend automerk.
  
• Zorg dat wie aan de overgebleven regels onderworpen is, die regels niet kan wijzigen. Wie ze van bovenaf oplegt kan dat wel ruimschoots doen.
  
• Probeen zichtbaarheid en sociale controle zo veel mogelijk te dwarsbomen, weg met de transparantie! Zo las ik onlangs dat de afspraken die belasting inspecteurs met bedrijven zoals Starbucks maken, onder de fiscale geheimhoudingsplicht vallen, ipv onder de wet openbaarheid bestuur.
  

Zo toont Paul Verhaeghe aan dat de tegenstelling markt versus overheid achterhaald is. De nieuwe tegenstelling gaat over gemeenschap enerzijds en financiële en commerciële monopolies anderzijds.

Tijd om te werken aan vitale gemeenschappen! Tijd om te werken aan horizontaal in plaats van top-down onderwijs!

‍